Emisioni i 35-të i rubrikës, mbështetur kryesisht mbi veprën me titull “Shqipëria e Skënderbeut dhe Papët, për mbrojtjen e perëndimit të krishterë (1444-1468)”, të arbëreshit Alessandro Serra, i kushtohet Kuvendit të Lezhës dhe amaneteve të fundit të Skënderbeut, para vdekjes.
Kujtuam, në emisionin e 34-t se, në ditët e para të janarit 1468, Kastrioti thirri përsëri, në Lezhë, Kuvendin e Princave shqiptarë, duke na sjellë në mendje takimin e 2 marsit 1444, kur i pati lëshuar popullit të trojeve të veta, kushtrimin e parë për luftë.
Si asokohe, ishte i pranishëm edhe përfaqësuesi i Venedikut; e si atëherë, të gjithë princat u betuan se do të fitonin, ose të vdisnin. Por tani pati edhe nga ata, që nuk e mbajtën këtë premtim solemn; nga ata, që nuk e kuptuan se ky kushtrim ishte i fundmi i gjesteve heroike e legjendare e se pikërisht kjo Kishë e Shën Kollit në Lezhë, ku ishin mbledhur Princat e Besëlidhjes, pas pak kohe do të hapte gjirin për të pritur trupin e pa jetë të Prijësit.
Si përfundoi kuvendi, Kastritoti mori vesh se një ushtri e fuqishme turke, në kundërshtim me zakonet e kujdesshme luftarake, kishte kapërcyer, në pikë të dimrit, malet e tmerrshme ballkanike e po marshonte drejt Shkodrës. Heroi, ndonëse i kapitur, kërkoi kalin për të dalë përsëri në ballë të luftës, por këtë herë nuk mundi të kalëronte. Ethet e malarjes e detyruan të zërë shtratin. Populli besnik bëri çmos ta ngrinte përsëri në këmbë e ta shikonte, si gjithnjë, në ballë të betejës, por ethet, që i patën nisur gjatë pritave të panumërta kundër armikut, buzë kënetash, nuk e lëshuan. Edhe pse nuk pati menduar kurrë t’u ruhej, para se ta mposhtnin.
E ndjeu se po i afrohej ora e mbrame e, kur po jepte shpirt, thirri të birin, Gjonin, të cilit i la amanetet e fundit.
Tradita e bukur letrare, që lulëzoi për shekuj, kushtuar bëmave legjendare të Gjergj Kastriotit, i përjetësoi këto amanete në këngët popullore, të cilat arbëreshët i mbartën me vete nga atdheu, në mërgim, dhe i ruajtën për shekuj, deri më sot, që po e rikujtojmë njërën. Titullohet “Vdekja e Skënderbeut”. E kthyem nga arbërishtja, në shqipen e sotme, për ta ndjerë më drejtpërdrejt dhembjen, që buron prej saj, ende e freskët, pas kaq shekujsh, për humbjen e Kryetrimit. Pa harruar të kujtojmë edhe origjinalin në arbërisht1. Është dialog i supozuar i Skënderbeut në fill të mortjes, me të birin, ende të mitur:
… Lesh ari, i varfri im,
-Lule e braktisur,
lule e zemrës sime.
Mirr tët ëmë e tri galé
më të miratë që kemi,
e ik shpejt këtyre visesh.
Se ty turku po të zu,
ty të vret, rrëmben tët ëmë…
Po ti nisu shpejt me të.
Si të arrish, para se t’ikësh
përmbi zaje të detit tonë,
atje është një qeparis
shtat-hedhur vajtimtar.
Atje lidh ti kalin tim…
(Kah dëgjonin këto fjalë
zunë të qajnë me logori
përreth zotër e bujarë
atë ditë të mjeruar)
… Përmbi kalin, erëve të detit
hape, bir flamurin tim,
e ndë mes të këtij flamuri
lidh e lë ti shpatën time.
Kur të fryjë vorea e keqe,
flamuri do të valëvitet,
kali im do të hingëllojë
edhe shpata do të vringllojë
mbi të vrërtin qeparis.
E dëgjon turku e trembet,
kujton vdekjen që përgjon
përmbi teh të shpatës sime.
e s’ju ndjek atje ku veni!
Në emisionin e ardhshëm, Vdekja e Skënderbeut sipas Fan Nolit
_____
1
SKENDERBEU E VDEKJA
Menatet Kur na u nis
Skënderbeku keq i sbét,
Keq i sbét e i smundem,
Të luftoj luftën e presëm
Ju përpoq Vdekja,
proksenit i psores zezë.
- Priru Skënderbek, prap.
- E kush jè ti e nga vjen ?
- Ëmri im ësht Vdekja
gjela jote u fërnua .
- He ti ajër si jè,
pa zë mbrënda ndë gjì
andaj trëmben njerëzit,
ka e dij se u kam vdes?
- Dje u hap qielshit
livri të vdekurvet,
si një skjep diu ç’u sdrep
e ra i zi mi ball kreut tënd ;
pas e vate mbi të tjerë
Tha e u spav, ëndërra e gjelës.
- Poka , s’kam të rronj u më ?
E m’u vu tuke penzuar
motet çë kishnjim të vijin.
Pa të birin keq djàl,
Pa shpí e pa át
e ndë lip katund e tij.
Gjith i pisruam mbë rrole
Mbiodhi shokt e më i tha :
- Ushtër e pamundur aime,
Ndë nji dit për një dit
Turku e merr dheun tënë
E ju bën krietet e tij.
Dukagjin po i miri im,
sielem ktu tim bír,
ni t’ thom çë kam t’i thom.
Më i sualltin të birin
Lesh ari i vardhurith .
- Lule e lërjes,
lule e ksaj zemrës time,
mirr të tëmë e tri galè
më të mirat se çë kemi,
e ik mbiatu ktejna.
Se ndë Turku më e zeftë
Tij të vret, e pra të tëmë
Ai me nisen bashkë me të.
Por si arresh , e par se ikur,
ndër zalit dejtit,
atje është një qiparis,
i heshëm i lip-math,
atje lidh ti kalin tim.
(Tuke gjegjur këto fjalë
Zun mbë të qàr me lak
mbë rreth zotëra e bulér
ditës e mëruame!)
...Por mbi kalit ervet dejtit,
hap, ti bir, fiamurin tim
e ndë mest fiamurit
lidh e le maheren time
Kur të frin vorea e keqe
fiamurin me dridhiet
murgjari më hinglisen
e maherja trintlisen
ka i vrërti qiparis.
Turku i gjegjën e i trembur
kulton vdekjen
çë fjee te maherja ime
e s’ju pasen ngaha veni.
Këngë popullore tradicjonale e Shqiptarvet t’Italís
All the contents on this site are copyrighted ©. |