Kryqe e emra martirësh në shkretëtirën e Arabisë Saudite
Një pyll me kryqe, skalitur mbi shkëmbinjtë e shkretëtirës së Arabisë Saudite, shenjë
e pranisë së një bashkësie të krishterë plot gjallëri, rreth shekullit V pas Krishtit;
një sërë emrash të krishterë biblikë, ndoshta martirësh, mbytur gjatë ndonjë persekutimi,
gjithnjë në shekullin V. Sipas njoftimit të agjencisë AziaNews, u zbuluan nga një
grup arkeologësh franko-sauditë, kryesuar nga Frédéric Imbert, profesor i Universitetit
të Aix-Marseille.Zbulimi mbi faqe të një shkëmbi Në një konferencë në Universitetin
amerikan të Beirutit, për të cilin njofton L’Orient-Le Jour, profesor Imbert i paraqiti
zbulimet e tij mbi faqe të shkëmbit të Jabal Kawkab (Mali i Yllit), në zonën e Arabisë
Saudite, në emiratin Najran. Zona quhet Bir Hima o Abar Hima, emër që na kujton një
zonë pusesh, njohur që në lashtësi. Për arkeologun, ka shumë mundësi që zona të jetë
vendndalimi për sigurimin e ujit të nevojshëm për karvanet, që shtegtonin nga Jemeni,
në Najran. Gjithnjë sipas Imbert, kryqet dhe mbishkrimet janë “libri më i lashtë i
Arabëve”, shkruar mbi gurët e shkretëtirës, një faqe tejet interesante e historisë
së Arabëve e njëkohësisht, edhe e historisë së krishterimit. Tekste në gjuhën
arabe paraislamike Kryqet, pohon Imber, nuk janë të vetmet, që njihen në Arabinë
e jugut e të lindjes. Por janë, pa asnjë dyshim, kryqet më të lashta të krishtera,
në një kontekst datuar 470 vjet pas Krishtit. Mbi kryqet ngërthehen edhe tekstet.
Mbishkrimet, në tërësi, shtrihen për më se një kilometër, me një sërë emrash, në një
formë, që mund të quhet gjuhë aramajke vendase. I përkasin gjuhës arabe-paraislamike,
ose, më saktësisht, gjuhës “nabateo-arabe”. Mbishkrimet i përkasin periudhës së sundimit
të mbretërisë himairite të Shurihbil Yakkuf, që e qeverisi Arabinë e jugut nga viti
470, në vitin 475. Gjatë sundimit të kësaj mbretërie nisën persekutimet kundër të
krishterëve. Është interesante të shënojmë se ndërmjet emrave të shkruara mbi kryqet,
lexohen edhe emrat Marthad e Rabi, që të dy shkruar në listën e martirëve
të Najran, në të ashtuquajturin “Libri i Himairitëve”. Krishterimi në gadishllin
arabik u përhap falë misionarëve persianë e siriakë Krishterimi në Arabi nisi
të përhapej duke nisur nga shekulli IV, ndërsa në viset e Gjirit, në zonat bregdetare
të Jemenit e të Najranit, lulëzoi posaçërisht në shekullin VI. Krishterimi u përhap
në këto vise, falë veprimtarisë së misionarëve persianë të perandorisë sassanide dhe
misionarëve siriakë (që nuk e pranonin Koncilin e Kalçedonisë, mbi dy natyrat-hyjnore
e njerëzore të Jezu Krishtit). Dy ipeshkvijtë e shuguruar në vitet 485 e 519, që i
përkisnin bashkësisë siriake, ka shumë mundësi të kenë ardhur këtu nga Iraku.