Këtë ngjarje të jetuar, treguar simbas dëshmisë së Gjosho Vasisë, nga Visar
Zhiti, në shkrimin “Kultura e së qeshurës si sfidë”, marrë nga gazeta Metropol, e
hënë, 17. 02. 2014, po e tregojmë sonte për të tretën herë, që të mos harrohet!
... Po i kalojshim rishtas Këshndellat në internim. Në Progonat të Tepelenës.
Te gryka e Bënçit. Dielli, kur i tekej me dalë, rrinte mes nesh vetëm nja dy orë e
mandej ikte, i tmerruem prej asaj grope, ku na kishin vorrosë për së gjalli. Bájshim
trungjet e preme në pyll. I shtyjshim në lumë, derisa rrokulliseshin rrasave të shkambit,
thik. 100 shtylla për brigadë. Gjithë ditën zhyt-mbyt në ujnat e rrëmbyeshme, të akullta,
përqethëse. Që shpesh na merrshin edhe ne me vedi. Në teposhte ishin barakat tona.
Ku ktheheshim për natë në muzg. Po atë natë na kthyen ma vonë se kurr. Ecshim, tue
soditë kështjellën e Ali Pashës mbi shkamb. Atë kështjellë ku kishte bujtë Bajroni
e ku kishte këndue kangën e famshme të Tamburxhiut. “Ju male, që shihni si zbresim
me pallë, na pafshi fitonjës, në mos jo të gjallë”, më jehonin ndër veshë vargjet
e mësueme në bankat e shkollës. E era i kthente aty për aty në një motiv tjetër: “Na
pafshi të lirë, në mos jo të gjallë”. Ishte Nata e Sh’Këndellës. Sytë tanë, dritë
e mshehun në terr, shikjojshin tinzash Këshndellat e fëmijnisë. Ndigjojshin kangët
e mrekullueshme, këndue kishave tona në mesnatë. E kremtojshin në humnerë, ku
ishin mbytë flakët e tana votrave të lira. Ishte Nata e Këshndellave. Muzgu i
dimnit ulej ngutshëm prej malit, tue pru merzi ndër shpirtna. Jo mërzinë e përnatshme.
Nata ishte e jashtëzakonshme. E kështu edhe mërzia, e ngrohun vetëm prej urimit nën
za “Për shumë mot!”, në sa merrshim spirilangun e groshës. Gostinë e festës. Për t’u
nisë, mandej, në të shtrueme. Me kujtimin e kangëve të paqta, në natën tonë të papaqë. Duert
e përgjakuna prej currash, na përvëlojshin. Rriheshim e përplaseshim, pa gjetë qetësi,
mbi dyshekët me kashtë. Tue shtue dangat e kuqe në çarçafa e në jastekë. Mbi pullaz
këndonte vetëm era e akullt e dimnit. E kokrrat e breshnit, që nisën me e rrahë kazermën.
Plasshin mbi krenat tona. Si na përposhtë. Në terr, ku në vend të qirave, pikojshin
pikat e fundit të dyllit prej zemrave tona të djeguna. Kur, papritë e pa kujtue, jehona
e malit na solli në veshë tingujt e një trombe në sordinë vajtimtare. I binte kangës
Stille Nacht, që këndohej atë natë në të gjithë botën e krishtenë. Si mund të hynin
ata tinguj hyjnor në terrinën tonë? Prej kah vijshin? Na bajshin veshët të tanëve?
Ishte haluçinacion auditiv kolektiv? Kazerma nisi të jetojë çaste, që nuk meritojnë
me u harrue. Sticim hyjnor. Lëvizje të hovshme. Dridhje të hareshme. Gulshime gazi.
Terri i ngrimë i natës u mbush papritmas me dritë. Thue kishin zdrypë engjujt, e këndojshin
për ne, njerëz të fundinës, atë natë, tue na ba dhuratë melodinë aq të dishrueme?
Ne, njerëz me zemra të plasuna, barot i djegun pa dalë prej grykës së pushkës? Binte
tromba atje nalt, e shkambi gjegjej, e na, poshtë, lypshim diçka të humbun në terr
të natës. Trombaxhi, trombaxhi, thirrja jote ushton, u ngjall trimave shpresën, netë
të qeta premton.... Thue ishte kthye Bajroni atje nalt, në kështjellë? Kjamë deri
në ag. Në orën 6.30 u rreshtuem me sy të ajun prej lotësh. E u nisëm përsëri varg
njeni mbas tjetrit. Shiu kishte prâ e dielli e shndriti një të imtë humnerën tonë.
Ishte dita e Këshndellave. Na ngjiteshim nëpër gurë e shkorreta e lumi përsëriste
për ne, kangën e asaj nate të jashtëzakonshme... Atje, mes trungjesh, morëm vesht
se nuk ishte trillim. Një polic ‘i mirë’ na siguroi se kishte qenë e vërtetë. Po kush
ishte ai engjull? Prej kah erdhi e ku shkoi? Si nuk e kapne? Ishte kenë Gaspër
Çiurçia, magjistar i vërtetë i trombës. Tue e dijtë se na kalbeshim poshtë, ishte
ulë prej makine atje nalt, bri rrapit të kalasë e i kishte ra... borisë. S’kishte
çka me na dhurue atë natë, veç melodisë së famshme “Stille Nacht” në terr të verbët.
Luejtë me një bori makine, që, tue fluturue në krahët e erës, na solli peshqesh festën
e mungueme. Mandej ishte nisë për Gjinokastër, ku shkonte me shërbim. Nuk ia harruen
kurrë këtë koncert, sigurisht ma i pazakonshmi, që kishin ndigjue ato male të serta.
Ia gjetën kajnacën e e pushkatuen.Ishte dita e Këshndellave! U zhytëm në gji të lumit,
me jehun e tingujve të borisë, që na ngjallën shpresën se do të kremtojshim përsëri,
kur të delshim gjallë prej këtij Kalvari, ku bajshim për ditë mbi shpinë kryqin e
Krishtit. Po atë ditë Kalvari na u shndërrue në Betlem. Ngjiteshim nëpër gurë e shkorreta
përcjellë prej tingujve të “së qetë natë; krejt shenjtes natë”... Si do t’i kishte
këndue Bajroni “Trombaxhiut” tonë, po ta kishte ndigjue prej pyrgjeve të kështjellës?
Apo anglezi i fisëm nuk do ta kishte besue kurrë se ‘nana e rreptë e burrave të egër”,
mund t’i hante kështu të bijtë, deri Natën e Këshndellave.