Ritregim, frymëzuar nga një dëshmi e Angjelin Nënshatit, fotograf i mirënjohur katolik,
botuar në librin e Markus Petrus “Përballjet e Kishës Katolike në Shqipëri- 1919-1996”1,
Tiranë, 2010, fq 204.
Një grusht
ushtarësh shkodranë, ruejshim, si për natë, shpatin malor të Graholit, në Gjinokastër,
ku na kishin ngulë si të ishim ushtarë plumbi. Mbajshim gjallë njeni-tjetrin me humorin
tonë të zakonshëm, që e kishim marrë me vedi prej Qytetit të gëzimit e të kangës.
Ishim të gjithë shkodranë katolikë. Jetojshim një jetë tejet të vorfnueme. Sillu,
pështillu. Qetësou, gatitu! Urdhno, si urdhnon! Të gjitha fjalët e tjera, të dashunat,
kishin mbetë atje larg, në Shkodër. Të gjitha, veç Njenës, që na jepte zemër. Për
ditë e, sidomos, për natë. Kur shpati shkrumbohej nga dielli, e edhe kur toka plasaritej
nga acari. E ne na ngrinte arma në dorë. Ishte 24 dhetor, atë natë. Dimni shkelte
mbi këtë datë i veshun me peliçe të bardhë, të trashë. Tue lanë mbrapa, zemra të ngrime,
në kërkim të një rrezje të ngrohtë drite. E në kërkim të saj, na, shkodranët me uniformë
të blertë, që ia ruejshim Shqipnisë Gjinokastrën, si ia patën ruejtë dikur ipeshkvijtë
tonë të mëdhaj, guxuem me u mbledhë, atë natë të madhe. Vendosëm të festojmë, pa mendue
aspak se festa mund të përfundonte para plotonit të ekzekutimit, si spijuj të Vatikanit.
U mbyllëm në një podrum. Përplot me çadra, helmeta, parrulla, ku gjithçka fliste kundër
paqes. Përmbysëm një arkë armatimesh, për sofrën tonë të festës, e u ulëm me festue
mbi barot. Mbi arkë, në vend të sofrabezave bardh e kuq, endë në vekët e nanave, që
luteshin për ne atë natë, shtruem një parrullë, ku shkruhej; “Ujku fle, hasmi s’fle”.
Na u duk se ishte shkrue shi për ne, anmiqtë e tiranisë, që atë natë ishim hasmi.
E urojshim që ujkut të mos i delte gjumi. Deri në ag të kësaj nate të jashtëzakonshme
Këshndellash. Nisëm kangën, mbledhë rreth e rreth një Shpelle Betlemi tejet të
rrallë: njeni prej nesh kishte me vedi një shtatore të vogël të Krishtit fëmijë, të
mshehun nën uniformë. E nxori, mori një helmetë, shtroi në të pak kashtë e, Betlemi
ishte gati. Në Graholin e ngrimë simjet Princi i Paqes lindte në një helmetë. Vinte
për t’i kthye pallat në parmenda, në podrumin e trishtë. Nata qeshi nga gëzimi i festës,
kur në të u përhap lehtë-lehtë jehona e kangëve, që i këndojshim dikur në Kishë të
Madhe, në korin e Dom Mikelit. “Eja, shpejto, o i dashtuni”/ Shëlbuesi ynë e Zot/
Eja na ndez .. Na ndez...Na ndez.... Në këtë dimën-acar. Të pashpresë. Na ndez shpresën!
Schola Cantorum e dom Mikelit po jepte një koncert tejet të çuditshëm e të papërsëritshëm,
në shpatin e ngrimë malor të Graholit. Nata e ftohtë u ngroh papritmas prej kangës
sonë. Graholi dëgjonte për herë të parë kangën e këndueme dikur në Vjenë: “O e qeta
natë/ krejt shenjte natë/ Krishti i lum / në kashtë asht ratë///... Këndojshim
secili n’e vetën, tue i ndryshue fjalët, ashtu si ia këndonte zemra. Nën za! Nën za!
Nën za! Po kanga mori hov e nina-nanat përfunduen me një Christus vincit shpërthimtar.
Në krahnor na fshehej frika e gjarpnit, por edhe besimi se ujkut nuk do t’i delte
gjumi, derisa të vinte agimi. E çadrat, parrullat e arkat e armët nisën me këndue
me ne, kangën e paqes. U dhamë shfrim lotëve. Kanga jonë ishte flakë, zjarm e copa
zemre. Roje frymëmira të atyne shkambijve të rrëpimtë, gëzuem jetën e shkurtë të asaj
feste, që na mori me vedi si rrjedhë gjelbërimi. Këndojshim me sy ngulë te flaka
e qirit të ndezun, nësa në zemër fikej mendimi i ditës së nesërme, shpateve të ngrime
malore të Graholit. Ishte Natë Kshndellash... Krishti fëmijë na shikonte prej
helmetës e na siguronte se do të kthehej përsëri mes nesh, do të shkelte në tana trojet
tona, prej Shkodre, në Shpatet e Graholit. Ferishtja e helmetës jetonte në krahët
tonë, të ndrymë në podrum. Në ag, bashkë me ne, doli prej terrinave edhe dielli.
Rrezet e tij dridheshin prej gëzimi , si buzët që puthën ferishten në djepin e helmetës.
Përmallimi, ndezë flakë në krahnor, e ngrohte ditën e ngrime të 24 dhetorit në
shpatet e Graholit, tue na falë Krishtlindjen ma të jashtëzakonshme.