Sonte besimtarët katolikë kremtojnë natën e festës së Shën Nikollit, ipeshkëv.Pra, Kisha katolike kremton sonte natën e festës liturgjike të Shën Nikollit,
ipeshkëv i Mirës në Azi të Vogël (Turqia e sotme), në shekullin e IV, një ndër shenjtorët
e dëshmitarët e Krishtit më të nderuar nga besimtarët e krishterë si dhe ata shqiptarë,
të të gjitha krahinave e madje edhe të besimit islam. Shën Nikolla u dallua për fenë
e gjallë në Mësuesin Hyjnor, Jezu Krishtin dhe posaçërisht për kujdesin e ndihmën
për të varfrit, siç pohojnë shumë tregime e gojëdhëna që flasin për bamirësinë e dashamirësinë
e tij ndaj nevojtarëve. Prandaj shën Nikolla është për të gjithë ne shembull i bamirësisë
ndaj të varfërve, mbrojtës i të vërtetave të fesë së krishterë dhe i dinjitetit të
çdo njeriu, dëshmitar i guximshëm i fesë në Zotin. Edhe ndër shqiptarë,
shumë njerëz thirren me emrin Nikollë, emër që duke iu përshtatur gjuhës shqipe, njihet
me trajtat: Kolë, Koli, Kole dhe Lec. Kulti i nderimit të shën Nikollit
ndër shqiptarë është i lashtë, qysh përpara pushtimit turk, siç dëshmojnë një sërë
dokumentesh dhe vërtetojnë edhe gërmadha të Kishave të shumta kushtuar Shenjtit në
tokat shqiptare. Kështu, në dokumentet e Farlatatit, shkruan në shekullin XVIII, lexojmë:
“Në krahun ku ndodhet Kisha e Zojës së Këshillit të Mirë, pak më nga jugu, prapa kështjellës,
dukej një Kishë madhështore me gurë të skalitur, shiheshin rrënime e shumë mure akoma
në këmbë.....Ishte Kisha e Shën Nikollit....Turqit nuk guxonin të preknin aty asnjë
send...aq i madh ishte nderimi për Shenjtin”. Gjithnjë sipas Farlatit, andej
lumit Bunë, në lagjen që quhej “Te Buen”, pak më larg nga Kisha e famshme e Shën Sergjit
e Bahut, ka qenë një tjetër Kishë kushtuar Shën Nikollit, muret e së cilës ishin të
mbuluara me afreske që përkujtonin mrekullitë e shenjtit.....”. “Duke ndjekur
rrjedhën e lumit Buene, te gryka e detit, ka qenë ndërtuar një Kishë e mrekullueshme
e Shën Nikollit të Barit, me gurë të skalitur”, shkruhet në dokumentet e Farlatit.
Ndonëse autoritetet pushtuese turke e kishin ndaluar rreptësishtë – në kremtimin liturgjik
të Shenjtit merrte pjesë edhe një shumicë besimtarësh myslimanë. Devocioni për shën
Nikollin ishte aq i madh, sa famullitari i vendit jetonte vetëm me lëmoshat që mblidheshin
ditën e festës. Emrin e kësaj Kishe, më vonë e mori fshati, duke u quajtur “Shën N’koll”.
Kështu shën Nikolli hyri edhe në toponomastikën shqiptare. Një tjetër Kishë
e Shën Nikollit ka qenë ngritur që para pushtimit turk në Shkodër, në lagjen Rus,
sot e rindërtuar shumë bukur, pas rrënimit të saj të plotë bërë nga komunistët. Po
sigurisht që Kisha më e njohur e shën Nikollit në trevat shqiptare është Kisha Katedrale
në Lezhë, seli e Kuvendit të famshëm të Princave shqiptarë të shekullit XV, vendvarrosje
e heroit të kombit shqiptar Gjergj Kastriotit Skënderbeut. Kisha kushtuar
nderimit të shën Nikollit kemi edhe në Kosovë, ajo e bashkësisë famullitare të fshatit
Velezhë të Prizrenit, ndërtuar nga dom Nikollë Mini. Po kështu edhe në rrethinën e
Ulqinit të Malit të Zi e shumë kapela tjera. Tradita të bukura e prekëse
lidhen me kremtimin e festës së Nikollit në treva shqiptare. Me këtë rast është traditë
ndër katolikë të Shqipërisë të flijohet një gjel ( këndes ); ndër shqiptarë të Kosovës
– një qengj. E sidomos është traditë që sonte, natën e së kremtes së Shën Nikollit,
familjarët para se të darkojnë së bashku e me miq, të ndezin qiriun e Shën Kollit,
të këndojnë këngën e lashtë “Sa punë të mëdha e mrekulli, që ka ba Shejti Shën Kollë”
dhe t’i lutën Zotit së bashku përmes ndërmjetësimit të Shenjtit të mrekullive. Pra,
të gjithë atyre që e lusin këtë festë, për shumë mot, me ndërmjetësimin e Shën Nikollit,
Zoti Atë ua dhuroftë hire e bekime Hyjnore e ua të plotësoftë dëshirat e mira. Kanga
e Shën Nëkollit.
Sa punë të mëdhaja e mrekulli Qi ka bâ Shejti
Shën Nkollë, Difton qiella me lumni E gjithë bota s’pranë tue
folë. Lundërtari tue vozitë e skamnori që lypë bukë, kangë
e lavde s’rrinë pa qitë; Si shtegtari që ban rrugë. Si i pasë,
si ai që s’ka, N’pasët ndoj smundje a çdo idhnim, Fill te i lumi
pa ia dá N’ ujë t’ Shën Nëkollit gjenë shërim. Qysh se leu n’
kët botë ky fmí, Kje si hylli që shkelxen, Kje si drita tanë mirsí Gjindja
u mbushen me gazmend. Ai kje i pastër si bilur, I dha trupit të
madh shtërngim E n’e prende e n’e merkurr gji nuk merr, ban agjinim. Tue
u rritë me shumë urtí, Shpejt e ngjiten prindja në shkollë; E
nji të madhe mrekullí Hin e ban Shejti Shën Nëkollë. Kur prej
shkollës po kthente n’ shpí Hasë nji grue që ish’ tue dekë E ky
djalë plot me dashtëní tue i bâ kryq prej dekës e hjekë. Adeodati,
djalë dishiri, Kje grabitë e çue në mergim E i Shën Nëkolli prej
Misiri Për ajrí e çon në lirim. Tri kuleta janë dërgue Ndër
tri vajza mbetun shkret, Prej dritorjet shkon me i çue, E ato
me nderë i qet. Tre fmí të mbytun prej mizorit, Shtî n’ nji sheke
copë e grimë, I ktheu në jetë pa kurrfarë zorit I Shën Nëkolli
me ‘i bekim. Fushë e male, tokë e dét, Uj e zjarm e diell e hanë, Sa
fuqí mbi dekë e jetë Ka Shën Nëkolli, diftue e kanë. Dridhet ferri
prej idhnimit, Kur Shën Nëkolli n’ ball flakron, Hikë shejtani
pre tmerimit Kur i k’shteni ndihmë kërkon. Por nji të madhe porosí O
i Shën Nëkollë, nji të madhe nderë Na fal t’ gjithve si dhantí Ndore
tande t’ jemë përherë. E n’at ditë që të jetë shenjue Prej kso
jete na me u hjekë, Ndore tande kjoshim lshue Ku gjithmonë na
kjeme pshtetë. O i Shën Nëkollë plot me dashtní, Shpirtënt tonë
ti na i kujtò, Prap po të bâjmë ket porosi: ti n’at’ jetë të gjith
na pshtò! Marrë nga ‘Katekizmi i Kishës katolike’.