Evagelii Gaudium (XV) - katër parime për paqen shoqërore

Në pjesën e sotme të thirrjes apostolike Evangelii Gaudium, Papa Françesku flet për të mirën e përbashkët dhe paqen sociale dhe jep katër parime për tensionet bipolare që përshkojnë secilin realitet shoqëror. Para se të fillojë të flasë për këto parime, sqaron se paqja nuk është vetëm mungesë e dhunës dhe se e mira e përbashkët dhe dinjiteti i njeriut janë më të rëndësishme sesa qetësia e atyre që nuk duan të heqin dorë nga privilegjet. “Një paqe që nuk lind si fryt i zhvillimit tërësor të të gjithëve – shkruan –, nuk do të ketë asnjë të ardhme dhe do të jetë gjitihmonë farë për konflikte të reja dhe për forma të ndryshme të dhunës” (n. 219).
Papa flet për qytetarinë e pëgjegjshme, ku secili ushtron virtytet qytetare dhe nuk lejon të zvarritet nga forcat mbizotëruese. Shoqëria duhet “të bëhet popull” dhe për t’u bërë popull nevojitet “një proces i qëndrueshëm, në të cilin përfshihet çdo brez i ri” (n. 220). Në këtë proces duhen mbajtur parasysh katër parimet, që “burojnë nga parashtrimet e mëdha të Doktrinës Shoqërore të Kishës” (n. 221).
Parimi i parë thotë se koha ka epërsi ndaj hapësirës. Ekziston një tension mes plotësisë dhe kufizueshmërisë. Koha, e parë në tërë shtrirjen e saj, tregon plotësinë, ndërsa çasti është i lidhur me rrethanat: “Qytetarët jetojnë tensionin ndërmjet konjunkturave të çastit dhe dritës së kohës” (n. 222). Horizonti më i gjerë i kohës hap utopinë, e cila është qëllimi i fundmë, që ushtron forcë tërheqëse. Sapo njeriu ose shoqëria ndeshen me kufizimet, lind tensioni ndërmjet kufizueshmërisë dhe plotësisë. Atëherë i duhet dhënë përparësi kohës. “Nëse i japim përparësi hapësirës, duhet të çmendemi për të zgjidhur gjithçka në çast”, por, “nëse i jepet përparësi kohës, do të thotë të nisësh proceset e jo të zotërosh hapësirat (n. 223). “Ky kriter është shumë i përshtatshëm edhe për të ungjillëzuar, sepse kërkon që të mbahet parasysh horizonti, të përdoren proceset e mundshme dhe rruga e gjatë (n.225). Ky parim ka rrënjë të forta ungjillore, siç na mëson shëmbëlltyra e egjrës dhe e grurit.
Parimi i dytë është ai i përparësisë së bashkimit kundrejt konfliktit. “Konflikti nuk duhet injoruar as nuk duhet të bëjmë sikur nuk ekziston” (n. 226), por rrezikon të na mbyllë në rrethin e ngushtë të realitetit fragmentar dhe “humbim ndjesinë e bashkimit të thellë të realitetit” (n. 226). Tre janë, zakonisht, qëndrimet përballë konfliktit: të shtiresh sikur nuk ekziston; t’ia lësh fajin institucionit për pakënaqësitë vetjake, duke dëmtuar bashkimin; dhe ta pranosh konfliktin, ta durosh, ta zgjidhësh dhe ta bësh hallkë lidhëse për një proces të ri. Me mënyrën e tretë të sjelljes bëhet i mundur ndërtimi i bashkësisë, pa i rrafshuar ndryshimet. Kjo mund të realizihet “nga personat fisnikë, që e kanë guximin për të shkuar përtej sipërfaqes së konfliktit dhe i shikojnë të tjerët në dinjitetin e tyre më të thellë” (n.228). Realiteti i parë për të cilin duhet të kujdesemi për t’i paqëtuar ndryshimet dhe për ta shuar konfliktin, në të mirë të bashkimit, është brendia jonë, jetë vetjake “gjithmonë e kërcënuar nga hallakatja dialektike” (n. 229). Krishti është paqja dhe Shpirti i Shenjtë ai që harmonizon, prandaj me ndihmën e tyre duhet t’i japim përparësi bashkimit, kundrejt konfliktit.
Parimi i tretë thotë se realiteti është më i madh se ideja: “Realiteti thjesht ekzistion, ideja përpunohet” (n. 231). Duhet të shmangim rrezikun e ideve të shkëputura nga realiteti, sepse do të prodhonim “idealizma dhe nominalizma të pavlerë, që më së shumti bëjnë klasifikime ose përkufizime, por nuk përfshijnë. Ai që përfshin, është realiteti i ndriçuar nga arsyetimi” (n. 232). Në këtë prizëm, udhëheqësit duhet të kapen pas realitetit, nëse duan që populli t’i kuptojë. Është parimi i Fjalës që, pasi është mishëruar një herë, kërkon të mishërohet gjithmonë. Nëse Fjala nuk hyn në një realitet, rrezikojmë të ndërtojmë mbi rërë, prandaj realiteti ka përparësi ndaj idesë.
E tëra ka epërsi nda një pjese – thotë parimi i katërt. “E tëra është më shumë se një pjesë dhe është edhe më shumë se vetë shuma e pjesëve” (n. 235). Pjesa dhe tërësia nuk duhet ta asgjësojnë njëra-tjetrën, por pjesa, duke ruajtur vetitë e veta, duhet të hapet ndaj të tërës: “një njeri, që e ruan veçorinë personale dhe nuk e fsheh identitetin e vet, kur integrohet me gjithë zemër në një bashkësi, nuk asgjësohet, por merr ngacmime të reja për t’u zhvilluar” (n. 235). Modeli nuk është sfera, ku të gjitha pikat e sipërfaqes janë të baraslarguara nga qendra, por poliedri. Në shoqëri ka vend për të varfrit dhe për ata që gabojnë, për akademikët dhe punëtorët dhe Ungjilli është tharmi që e fryn tërë brumin: “Nuk resht që qenuri Lajmi i Mirë derisa të mos u jetë kumtuar të gjithëve (...) derisa të mos i bashkojë të gjithë rreth tryezës së Mbretërisë” (n. 237).